آمایش سرزمین، ارزیابی نظام‌مند عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی به منظور یافتن راهی برای تشویق و کمک به جامعه بهره‌برداران در انتخاب گزینه‌های مناسب برای افزایش پایداری توان سرزمین در جهت برآورد نیازهای جامعه است. به بیان ساده‌تر توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی تمامی فعالیت‌های اقتصادی – اجتماعی در پهنه سرویس نسبت به قابلیت‌ها و منابع طبیعی و انسانی را آمایش سرزمین می‌گویند.

به‌طور اختصار در برنامه آمایش سرزمین هر کشور اهداف برنامه توسعه از جهت صنعت، شهرنشینی با توجه به منابع و مصارف و زیرساختگاه‌های کشور از جمله معادن، آب، دریا، دسترسی‌ها برنامه‌ریزی و تدوین شده و حکمرانی نهاد حاکمیت بر این اساس انجام می‌شود.

بر اساس آخرین سرشماری میزان جمعیت شهرنشینی 74 درصد بوده است که این افزایش جمعیت روند رو به رشد که از سال 55 که 31.4 درصد بوده را نشان می دهد. تمرکز جمعیت از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و جمعیت به حدود 84 میلیون نفر رسیده است.

افزایش جمعیت و توسعه شهرنشینی سبب افزایش تقاضا برای آب و انرژی به‌صورت متمرکز در بخش‌هایی از کشور شده است.

کشور ایران دارای شرایط آب و هوای متنوع و سرزمینی در ناحیه گرم و خشک است. بخش شمال کشور دارای آب و هوای مرطوب همراه با بارندگی است و بخش غرب و شمال غرب دارای ناحیه‌ای کوهستانی و بخش مرکز و جنوب و جنوب شرق بخش گرم و خشک این سرزمین هستند.

نگاه تاریخی در طول زمان به بوم شناسی و فرهنگ زندگی مردم نشان می‌دهد که چطور مردمان این سرزمین خود را با شرایط آب و هوایی و خشکسالی عادت داده‌اند. به‌طوری‌که قدیمی‌ترین سازه‌های تاریخی در فلات مرکزی از جمله سد کریت، سد کبار و قنات‌ها در یزد را می‌توان از جمله نمونه‌های بارز نگهداشت آب دانست. در نواحی کوهپایه‌ای نیز شاهد قنات‌های قدیمی و چشمه‌ها بودیم که منابع تامین آب بوده‌اند.

در خصوص مصرف برق و سیستم‌های سرمایشی در ایران، مردمان قدیم فلات مرکزی از بادگیرها برای سرمایش در تابستان استفاده می‌کردند. در دهه‌های گذشته در مناطق مرکزی و کوهپایه‌ای کولر آبی و در نواحی ساحلی کولر گازی مورد استفاده قرار می‌گرفت. با گسترش جمعیت و رشد تکنولوژی و نبود برنامه اجرایی آمایش سرزمین  ورود اسپلیت‌ها و داکت اسپلیت‌ها به عنوان سیستم سرمایش و گرمایش پرمصرف و شیک به جای سیستم‌های سنتی سبب افزایش مصرف انرژی شد. به‌طوری که کولرهای آبی در دور کند 500 کیلووات در ساعت انرژی مصرف می‌کنند و این امر در مورد داکت اسپلیت به 3000 کیلووات در ساعت می‌رسد. افزایش جمعیت و به تبع آن ساخت و ساز و تخریب بناهای قدیمی و ایجاد ساختمان‌های بلند و کوچک و اینکه در مناطق کوهستانی و کوهپایه‌ای سیستم سرمایش به ناگاه از کولر آبی به گازی و اسپلیت تغییر یافت. این خود گواه حجم بالای مصرف انرژی را بالا و ضرورت احداث نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی بیشتری را در اطراف شهرهای بزرگ خواستار شد. تولید انرژی و مصرف آن سبب افزایش آلایندگی برای شهرها را دارد.

از طرفی جمعیت نیاز به منابع آبی بیشتری را دارد که امکان تامین آن از چشمه و قنات نیست و باید آب‌های سطحی توسط سدها برای شرب مهار شود و یا استفاده از منابع زیرزمینی و برداشت از چاه‌ها بیشتر گردید که سبب فروکش سطح آب زیرزمینی شده است. منابع آب دریا نیز در کشورمان به تازگی به عنوان راهکار جدید اضافه شده‌اند.

در بخش مدیریت مصرف می‌توان به در نظر گرفتن حجم آب مصرفی برای یک شهر را ثابت در نظر گرفت. در این حالت میزان منابع و مصارف مشخص است و لذا امکان توسعه نامتوازن شهری توسط نهادهای ذیربط نمی‌تواند صورت پذیرد. همچنین در بخش انرژی نیز سازمان‌های شهری و استانی هر استان که عبارت است از شهرداری، فرمانداری، استانداری و نظام مهندسی باید در مورد منابع مصرف آب و برق و تجهیزات سرمایش و گرمایشی با توجه به نیاز الگو هر منطقه آب و هوایی اقدام کنند. از ارائه مجوزهای ساخت و ساز فراتر از نیاز آبی و انرژی جلوگیری کنند و در صورت ارائه مجوز سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی با نگاه به برنامه آمایش سرزمین بومی سازی کنند و اجازه تنوع طلبی در ساختار شهری را ندهند. البته وزارت نیرو به عنوان نهاد متولی در بخش آب و انرژی می‌تواند در صورت داشتن ظرفیت‌های قابل اطمینان با تغییر تعرفه‌ها بخصوص در بخش انرژی حداقل برای مصرف و هزینه انرژی با توجه به این تکنولوژی‌های روز ارائه نماید؛ در این صورت نهاد حاکمیتی در هر شهر می‌تواند میزان آب و برق را مدیریت کند. در این حالت، از توسعه ناپایدار در زیرساخت‌ها می‌توان جلوگیری کرد.

پاون