خطر مهاجرت‌های آبی

پراکندگی جمعیت در نقاط مختلف کشور از مهاجرت‌هایی حکایت دارد که برخلاف روند مهاجرت‌های پیشین، ریشه در کم‌آبی دارند.

روزنامه اطلاعات امروز در یادداشتی به موضوع مهاجرت‌های ناشی از کم آبی در کشور پرداخت و نوشت: 75 درصد از جمعیت 85 میلیون نفری ایران اینک در کمتر از 40 درصد مساحت کشور یعنی در پهنه‌های غربی و شمالی و در کنار روان آب‌های دائمی و فصلی یا جلگه‌های حاوی ذخایر آب‌های زیرزمینی ساکن هستند. اما نیم قرن قبل پراکنش جمعیتی ایران به گونه‌ای بود که 60 درصد از جمعیت 30 میلیون نفری آن زمان در این محدوده جغرافیایی سکونت داشتند. به عبارت دیگر طی 50 سال گذشته جمعیت پهنه شمالی و غربی ایران به دلیل زاد و ولد یا مهاجرت 3.5 برابر(350 درصد) بیشتر شده و از 18 میلیون نفر به حدود 64 میلیون نفر رسیده است. ولی جمعیت فلات جنوبی و شرقی که تعداد آنها از 12 میلیون نفر به حدود 21 میلیون نفر رسیده، فقط 77 درصد رشد داشته و 1.7 برابر شده‌اند. بخش عمده‌ای از این عدم توازن رشد جمعیت، مربوط به مهاجرت‌هایی است که در نیم قرن گذشته از پهنه‌های جنوبی و شرقی به سمت دامنه‌های زاگرس و البرز در فلات غربی و شمالی ایران صورت گرفته و شکل نامتقارنی از پراکندگی جمعیت را رقم زده است.این واقعیت که در 50 سال گذشته به موازات کاهش منابع آب در بخش‌های جنوبی و شرقی کشور، مهاجرت به سمت بخش‌های پرآب غربی و شمالی بیشتر شده اینک به شکل دیگری در حال وقوع است.

جدیدترین بررسی‌های آماری نشان می‌دهد، تغییرات اقلیمی و تشدید خشکسالی در نواحی جنوب غرب و غرب ایران باعث شده تا ساکنان استان‌های این محدوده به سمت مناطق کوهپایه‌ای شمال کشور مهاجرت کنند و تراکم جمعیت نواحی جنوب غرب تا غرب ایران کاهش یابد. ظرف 10 سال گذشته همزمان با کاهش رشد جمعیت استان‌های خوزستان، ایلام، لرستان، اصفهان و کرمانشاه شاهد بالارفتن جمعیت مهاجر از استان‌های مذکور به سمت استان‌های زنجان، قزوین، آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان، تهران، البرز و مازندران بوده‌ایم. از سوی دیگر سکونت مهاجرین مذکور در استان‌های شمالی به جمعیت مصرف کننده منابع آبی در این نواحی افزوده و در شرایط کمبود بارش‌های جوی باعث وابستگی بیشتر مردم کشور به منابع آب‌های زیرزمینی شده است. گزارش‌های رسمی وزارت نیرو نشان می‌دهد ترکیب وابستگی جمعیت استان‌های شمالی به منابع آبی ظرف 10 سال گذشته و همزمان با تغییرات اقلیمی متحول شده و از روان آب‌ها به سمت منابع زیرزمینی گرایش یافته است. زیرا حجم روان آب‌ها در این مناطق به شدت تقلیل رفته ولی جمعیت مصرف کننده بیشتر شده است.

از سوی دیگر اینک مصارف آبی جمعیت ۱۷ استان کشور، بیش از ۶۰ درصد وابسته به منابع زیرزمینی شده در حالی که تعداد استان‌های وابسته شدید به آب‌های زیرزمینی در 50 سال گذشته کمتر از 9 استان بود و عمده این استان‌ها در همان نواحی خشک جنوبی و شرقی کشور قرار داشتند. یعنی خشکسالی‌ها و رشد جمعیت مصرف‌کننده در نواحی شمالی باعث تشدید وابستگی 8 استان جدید به منابع زیرزمینی شده و خطر خشکیدگی ذخایر بین نسلی این مناطق را افزایش داده است. اخبار نگران کننده از فرونشست دشت‌ها و افت سطح آب‌های زیرزمینی در استان های تهران، البرز، قزوین، زنجان، همدان، آذربایجان شرقی، اردبیل، آذربایجان غربی، کردستان و حتی دامنه‌های جنوبی البرز در استان‌های گیلان و مازندران نشان می‌دهد، پهنه متراکم جمعیتی ایران در نواحی شمال غرب و شمالی کشور به سرعت در حال خشکیدگی است.

جمعیتی که روزگاری در جلگه‌ها و آبرفت‌های جنوبی سکونت داشته، بدون تغییر الگوی مصرف آب به سمت اراضی شمالی مهاجرت کرده و در مشاغل کشاورزی و صنعتی شاغل شده تا با همان رژیم مصرفی که مختص اقلیم قبلی خود بوده به ذخایر زیرزمینی استان های شمالی فشار وارد کند. پدیده رو به رشد اجاره اراضی کشاورزی استان‌های شمالی توسط مهاجران استان‌های جنوبی، در سالهای اخیر به یک خطر جدی اقتصادی، اجتماعی برای بخش متراکم جمعیتی کشور تبدیل شده و امنیت آینده این خطه را تهدید می‌کند. در چنین شرایطی اگر نمی‌توان جلوی مهاجرت مردم استان‌های جنوبی به سمت اراضی شمالی را گرفت، باید همگان را مُقیّد به تبعیت از الگوی مصرف آب در بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی کرد.

برچسب ها: خطر مهاجرت‌های آبی ، کم آبی ، تغییرات اقلیمی ، خشکسالی