رشد زیرساخت‌های آبی در سیستان و بلوچستان

در میان پروژه‌های نیمه‌تمام سیستان و بلوچستان که ارمغانی از دولت‌های قبل است سهم قابل‌ توجهی به حوزه آب و سدسازی برمی‌گردد. عدم مهار آب و کنترل آن پس از هر بار بارندگی یکی از چالش‌هایی بود که در کنار خشکسالی و کم‌شدن نزولات جوی زنگ خطر بحران آب را در سیستان و بلوچستان به صدا درآورده بود تا اینکه دولت سیزدهم برای حل این مشکل وارد میدان عمل شد.
دولت‌ سیزدهم برای حل مشکل رفع تنش آبی کشور همه را به میدان کشاند، طرح تامین آب اضطراری منطقه سیستان و زاهدان، طرح حفر چاه‌های آب ژرف، پروژه شیرین‌سازی و انتقال آب از دریای عمان به استان‌های جنوبی و شرقی کشور تنها بخش کوچکی از اقدامات شهید آیت الله رئیسی در کاهش تنش آبی سیستان و بلوچستان در این مدت بوده است.
در این بین ماجرای سدسازی در ایران از سال‌های پایانی دهه ۲۰ آغاز شد؛ ساختن سد در مناطق گوناگون کشور با اهداف مختلفی همچون مهار سیلاب‌ها، ذخیره آب‌های سطحی برای تامین آب آشامیدنی، کشاورزی، صنعت، در کنار آن تولید برق و برخی مواقع ایجاد محیطی تفریحی انجام می‌شود. از این حیث در سیستان و بلوچستان هم ساختن سد از انگیزه‌های مختلفی تبعیت می‌کند و بعد از پیروزی انقلاب تا حالا هم سدهای مختلفی مثل آشار، بزمان، پیشین، خیرآباد، مهران، ماشکید، شهری کور، گشت و شی کلک ساخته شده و یا در دست ساخت است که سد کهیر یکی از پروژه‌های راهبردی در جنوب استان است که عملیات اجرایی آن از سال ۸۹ آغاز شد.
دولت‌ سیزدهم برای حل مشکل رفع تنش آبی کشور همه را به میدان کشاند، طرح شیرین‌سازی و انتقال آب از دریای عمان تنها بخش کوچکی از اقدامات رئیس جمهور شهید در کاهش تنش آبی سیستان و بلوچستان است.
اگر چه سال ۸۷ بود که پرویز فتاح وزیر وقت نیرو این جمله را درباره سد کهیر به کار برد و گفت: سد کهیر طرح بزرگ آبرسانی در منطقه محسوب می‌شود که انقلابی بزرگ را در زمینه تامین آب مورد نیاز مردم ایجاد می‌کند.
بعد از این جمله او در همان زمان و طی نشستی که با خبرنگاران داشت ادامه داده بود که اجرای سد بزرگ کهیر سیستان و بلوچستان به ۲ هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد که دولت با تصویب اعتباری مناسب زمینه آغاز اجرای آن را فراهم کرده است.
بعد از سال ۸۷ روند اجرای سد کهیر مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرد تا اینکه حوالی سال ۹۳ «احمد عاقبت‌بخیر، مدیر عامل وقت شرکت آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان» خبر از بهره‌برداری این سد تا پایان سال ۹۶ داد؛ اما سال ۹۶ آمد و کهیر افتتاح نشد.
سال ۹۸ هم که سیل در سیستان و بلوچستان آمد باز همه از سد گفتند و اهمیت وجودشان در این استان، «رضا اردکانیان، وزیر نیرو دولت پیشین» در آن سال هم با اشاره به اینکه رئیس جمهوری در سفر به سیستان و بلوچستان دستور داده علاوه بر ارقام بودجه، اعتبار بیشتری برای تکمیل سد کهیر و شهری کور تخصیص یابد گفته بود که: این ۲ سد حداکثر تا ۱۵ ماه آینده به بهره‌برداری برسد.
دست پرُ دولت سیزدهم برای سیستان و بلوچستان و افتتاح طرح‌های زیرساختی، عمرانی، اقتصادی، احیای واحدهای تولیدی راکد و تجاری نشان می‌دهد، شهید آیت الله سید ابراهیم رئیسی با رویکردی انقلابی تمام توان خود را برای اجرای عدالت و رفع محرومیت و آبادانی در این استان بکار بسته بود.
بیش از سه سال از سپردن سکان اداره کشور به دولت سیزدهم می‌گذشت، دولتی که به ریاست شهید آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی و با شعار «دولت مردمی، ایران قوی» کار خود را آغاز کرده و به گفته بسیاری از کارشناسان و ناظران، در تاریخ دولت‌های پس از انقلاب، هیچ دولتی به‌اندازه دولت سیزدهم و آیت‌الله رئیسی میراث‌دار مشکلات، ضعف‌ها و کاستی‌های برجای‌مانده از دولت پیش از خود نبوده است.
با این حال اما شهید آیت الله رئیسی بدون لحظه‌ای درنگ و از همان روز نخست آستین همت را بالازده و با تلاش مجدانه، مجاهدانه و شبانه‌روزی، یک به یک در پی باز کردن گره‌های کور مدیریتی گذشته و سامان دادن به اوضاع آشفته کشور برآمد.
اودسید محرومان لقب داشت؛ به جای مدیریت امور کشور و دولت صرفاً از دفتر رئیس‌جمهور و یا به واسطه نظام اداری، در جای جای ایران اسلامی حاضر شده و این حضور و بررسی از نزدیک مسائل را مبنای اصلی تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری برای ایران و مردم قدرشناس آن تعریف کرد.

گام‌های مثبت رئیس جمهور شهید برای مدیریت منابع آبی با افتتاح سد کهیر
با این تفاسیر از سال ۹۸ تا ۱۴۰۰ هنوز سد کهیر افتتاح نشد تا اینکه دولت سیزدهم پا در میدان عمل گذاشت، در نهایت با روی کار آمدن دولت مردمی و نگاه ویژه به مناطق کمتر توسعه ‌یافته، ساخت این سد به اتمام رسید و در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ سد کهیر در سفر شهید سید ابراهیم رئیسی، به جنوب سیستان و بلوچستان آبگیری این سد به‌ صورت رسمی شروع شد.
آبدهی سالانه سد کهیر به میزان ۱۸۲ میلیون مترمکعب در سال برآورد شده که از این میزان از محل سد کهیر ۶۴ میلیون و ۸۰۰ هزار مترمکعب آب در سال برای استفاده تخصیص ‌یافته است که شامل ۳.۸ میلیون مترمکعب در سال جهت تأمین آب آشامیدنی ۵۵ روستاهای محدوده سد کهیر، ۲۵ میلیون مترمکعب آب صنعت، ۱۰ میلیون مترمکعب برای کشاورزی در منطقه و ۲۶ میلیون مترمکعب در سال جهت تأمین نیاز محیط‌زیست در پایین دست سد تا دریا است.
این پروژه مهم و اثرگذار در تأمین آب موردنیاز روستاهای اطراف و جنوب سیستان و بلوچستان در سیلاب‌های اسفندماه سال گذشته و فروردین‌ماه سال جاری با مهار حجم زیادی از سیلاب از وقوع حوادث و خسارت‌های ناگوار جلوگیری کرد.
اگر سد کهیر سال گذشته افتتاح نمی‌شد چه ‌بسا با کشته‌های ۱۰ هزار نفری در سیلاب جنوب سیستان و بلوچستان روبرو بودیم
به گفته محمد کرمی، استاندار سیستان و بلوچستان سد کهیر جلوی یک فاجعه انسانی که سیل می‌توانست به بار بیاورد را گرفت.
وی افزود: شهرستان کنارک، بخش کهیر و حدود ۳۰ روستای اطراف این سد ممکن بود به‌شدت دچار آسیب شوند.
محرابیان وزیر نیرو در جلسه هیات دولت با اشاره به اهمیت سد کهیر در مهار سیلاب بیان کرد: اگر سد کهیر سال گذشته افتتاح نمی‌شد چه ‌بسا با کشته‌های ۱۰ هزار نفری در سیلاب جنوب سیستان و بلوچستان روبرو بودیم.
سخنگوی صنعت آب وزارت نیرو نیز بیان کرد: چهل هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری سد کهیر است، این سد در همین سیلاب‌های اخیری که مهار کرد در سال اول همه هزینه‌های خودش را برگرداند.
بزرگ‌زاده افزود: بارندگی‌های اخیر در سیستان و بلوچستان مشکل آب آشامیدنی و کشاورزی جنوب این استان را تا چهار سال برطرف کرد.

کنترل منابع آب با افتتاح سد «شهری کور» مهرستان تاپایان سال
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان اظهار کرد: هدف از ساخت سد شهری کور، کنترل منابع آب از طریق ذخیره و تنظیم جریان‌های سیلابی، تامین آب مورد نیاز صنعت، آشامیدنی، کشاورزی و جلوگیری از خروج آب‌های مرزی از کشور است.
محمدامین بارانی با اشاره به اعتبار این طرح، افزود: برای سد شهری کور از محل صندوق توسعه ملی هزینه شده که در صورت تامین اعتبار به موقع تا پایان امسال آبگیری می‌شود.
هدف از ساخت سد شهری کور، کنترل منابع آب از طریق ذخیره و تنظیم جریان‌های سیلابی و جلوگیری از خروج آب‌های مرزی از کشور است
وی ادامه داد: سد شهری کور می‌تواند به محرومیت‌زدایی، توسعه و بهبود شرایط پایدار منطقه، ایجاد اشتغال، افزایش امنیت، افزایش شاخص‌های محیط زیست و همچنین تامین آب کشاورزی مورد نیاز اراضی و آب آشامیدنی روستاهای مجاور کمک کند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان با بیان اینکه عملیات اجرایی این سد در سال ۹۲ آغاز شده است، گفت: سد شهری کور در محل تلاقی رودخانه‌های “بریسان” و “گزو” ساخته و در جنوب شرق کشور واقع شده است.
وی بیان کرد: این سد از نوع بتنی غلطکی دارای ۵۷ متر ارتفاع از پی، با طول تاج ۶ هزار و ۳۲۵ متر، عرض تاج هفت متر و حجم مخزن ۱۰۳ میلیون مترمکعب است.
بارانی، سر ریز پلکانی با حوضچه آرامش را از دیگر مشخصات این طرح دانست و افزود: سد مخزنی شهری کور دارای یک هزار و ۳۲۴ متر دایک جانبی و سیستم انحراف با ۲ کالورت بتنی در حال اجراست.
وی افزود: ساخت این سد برای ۳۵۰ نفر به‌طور مستقیم و یک‌هزار و ۱۴۰ نفر به‌طور غیرمستقیم شغل ایجاد کند.

طرح آب‌شیرین‌کن التیام‌بخش نگرانی‌های ۵۰ ساله مردم سیستان
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان بیان کرد: آب‌شیرین‌کن طرح جامع تأمین آب سیستان و زاهدان به عنوان منحصر به ‌فردترین طرح آبی وزارت نیرو است که با تکمیل و بهره‌برداری از این طرح، امکان شیرین‌سازی ۱۰۰ هزار مترمکعب آب در شبانه روز فراهم می‌شود.
علیرضا قاسمی با اشاره به وضعیت آبی سیستان و طرح‌های وزارت نیرو در این منطقه بیان کرد: رودخانه هیرمند اصلی‌ترین نقش را برای تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی ساکنان سیستان و بلوچستان ایفا می‌کند؛ اما ساخت سدهای متعدد روی این رودخانه توسط افغانستان از ابتدای دهه ۵۰ و عدم پایبندی این کشور به موضوع تأمین پایدار حقابه ایران، منطقه را دچار چالش جدی کرده و این اتفاق باعث ایجاد خشکسالی‌های متناوبی در این دشت شده است‌.
وی ادامه داد: خشکسالی در منطقه سیستان و بلوچستان باعث افزایش آسیب‌ دیدگی اقلیمی و بیابانی‌تر شدن درون سرزمینی شده است، به گونه‌ای که مهاجرت اجباری و خالی شدن مرزها از مهمترین چالش‌های این منطقه در صورت عدم تأمین آب آشامیدنی است که این موضوع افزایش حاشیه‌نشینی برای سایر شهرها را نیز به دنبال دارد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان اظهار کرد: از نیمه سال ۱۴۰۱ که نگرانی‌ها درباره عدم تحقق حقابه قانونی ایران از رودخانه هیرمند افزایش یافت، برای جبران ناترازی آب آشامیدنی منطقه از سوی وزارت نیرو طرح‌های مختلفی در فازهای اجرایی متفاوت با موضوع تأمین آب اضطراری، کوتاه مدت، میان‌مدت و بلندمدت مطرح و مصوب و در دستور کار قرار گرفت.
آب‌شیرین‌کن طرح جامع تأمین آب سیستان و زاهدان منحصر به ‌فردترین طرح آبی وزارت نیرو است که با تکمیل و بهره‌برداری از این طرح، امکان شیرین‌سازی ۱۰۰ هزار مترمکعب آب در شبانه روز فراهم می‌شود.
وی تاکید کرد: پیرامون این موضوع از نیمه سال ۱۴۰۱ ضمن انتقال آب بین چاه‌نیمه‌ها و جابه‌جایی آب از چاه‌نیمه چهار و۲ به چاه‌نیمه سه و یک که محل برداشت آب آشامیدنی است، طرح‌های آبی جدیدی برای کاهش و قطع وابستگی آب آشامیدنی به آب‌های برون مرزی آغاز شد.
قاسمی گفت: طرح تأمین آب از سفره‌های آب زیرزمینی غرب سیستان به عنوان فاز اضطراری و کوتاه مدت از ابتدای زمستان ۱۴۰۱ با حفاری چاه‌ها و ایجاد راه‌های دسترسی آغاز شد، در همین راستا اجرای خطوط انتقال آب و برق و سایر سازه‌ها و تجهیزات مورد نیاز در مناطق، حرمک، هامون‌، هیرمند، شیله و لواریاب توسط شرکت آبفای سیستان و بلوچستان و از ابتدای سال ۱۴۰۲ نیز در منطقه میل نادر تا بندان توسط آب منطقه‌ای استان آغاز شد.
وی با اشاره به نتایج اقدام‌های صورت گرفته، افزود: در مدت کمتر از ۶ ماه با افزایش برداشت آب از منطقه حرمک، ۵۰۰ لیتر در ثانیه انتقال آب از چاه نیمه به زاهدان کاهش یافت و این منبع آبی جایگزین چاه نیمه سیستان برای تأمین بخشی از کمبود آب آشامیدنی زاهدان شد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان بیان کرد: در این مناطق تاکنون ۷۳ حلقه چاه حفر و تجهیز شده و با اجرای خطوط انتقال آب و برق امکان استحصال آب به میزان ۲ هزار و ۱۵۰ لیتر در ثانیه فراهم شده است.
وی با بیان اینکه به دلیل نوع آبرفتی دشت و وجود املاح متفاوت در لایه‌های آبرفتی اشباع از آب، آب استحصال شده از مناطق هامون، هیرمند و شیله در محدوده آب‌های شور و لب شور قرار دارند، اظهار کرد: با توجه به این شرایط به منظور قابل آشامیدن کردن آب و ارتقای رفاه اجتماعی ساکنان منطقه سیستان و زاهدان، ساخت کارخانه آب‌شیرین‌کن و شیرین‌سازی آب با ظرفیت ۱۰۰ هزار متر مکعب در شبانه روز به عنوان منحصر به ‌فردترین طرح آبی در نوع خود در منطقه شروع شد تا با تکمیل آن طرح تأمین آب استان قابلیت بهره‌برداری پیدا کند.
قاسمی تاکید کرد: با بهره‌برداری از این طرح در سه فاز اجرایی با ۲ واحد ۳۵ هزار مترمکعبی و ۳۰ هزار مترمکعبی، برای نخستین‌بار در تاریخ سیستان، وابستگی آب آشامیدنی ساکنان این منطقه به آب‌های خارج از حوزه سرزمینی ایران کاهش خواهد یافت و این موضوع التیام‌بخش نگرانی‌های ۵۰ ساله مردم سیستان برای تأمین آب آشامیدنی خواهد بود.

خبرگزاری برنا